De mens achter dakloosheid

Bij CAW Oost-Brabant en in samenwerking met stad Leuven trekken drie straathoekwerkers dagelijks de stad in om contact te leggen met dak- en thuisloze mensen. Dat is een traag, maar noodzakelijk proces. Soms is even in stilte bij elkaar zijn of de vraag ‘Hoe gaat het met je?’ voldoende. Andere keren leidt het contact tot een bredere hulpverlening waarbij stap voor stap verschillende aspecten bespreekbaar gemaakt worden, zoals huisvesting, mentaal welzijn, administratie of werk vinden.

Straathoekwerkster Karen keek doorheen de jaren op een andere manier naar dakloosheid: “Ik weet nog hoe ik vroeger dakloze mensen vooral probeerde te vermijden. Ik wandelde hen in een boog voorbij, maakte niet vaak oogcontact en gaf soms een beetje wisselgeld als er gebedeld werd. Ik zag dakloosheid als een maatschappelijk probleem van een tekort aan geld, hulp en middelen en als een strenger beleid voor wie op de vlucht of in nood was. Vandaag ervaar ik van dichtbij hoe complex de situaties van mensen in dakloosheid zijn, geen enkele is dezelfde. Ik leer hen kennen en zij gunnen mij hun verhaal, hun emoties en hun dromen.”

Vicieuze cirkel van problemen

Er heersen veel misverstanden over dakloosheid, die ons – vaak onterecht – bang maken. Dakloosheid kent vele gezichten, maar in de achtergrond van mensen die dakloos worden, herkennen we terugkerende risicofactoren. Trauma’s uit de kindertijd, opgroeien in armoede, laaggeschooldheid, psychische kwetsbaarheden en verslavingen verhogen het risico op dakloosheid. Een ingrijpende gebeurtenis, zoals een overlijden, relatiebreuk of ontslag kunnen ervoor zorgen dat mensen plots op straat staan. Daarna duiken de schrijnende moeilijkheden op, want waar begin je? Vaak is het niet duidelijk welke organisaties je kunnen helpen of welke rechten je hebt als je op straat leeft. Je moet soms zowel een huis zoeken als werk vinden, maar je raakt niet aan het werk zonder adres. Zelfs je post ontvangen wordt een uitdaging.

“Dakloze mensen raken verstrikt in een vicieuze cirkel waaruit ze nog moeilijk kunnen ontsnappen.” licht Karen verder toe. “Waar stockeren ze hun spullen op een veilige en betaalbare plek? Betalen ze eerst hun alimentatie of hun schulden? Kunnen ze de kinderen zien of moeten ze op tijd in de opvang raken voor een slaapplek? Het zijn slechts enkele van de vele dilemma’s waarmee daklozen te maken krijgen.”

Voor wie het leven op straat achterwege wil laten, geloven wij dat de eerste en meest fundamentele stap is, dat ze een woonst hebben. Eens iemand een veilige plek en een officieel adres heeft, kan de rest volgen. Dat een vaste verblijfplaats de wortel is om opnieuw te kunnen groeien, bewijst N. Na een jeugd en jong leven dat gebukt ging onder trauma, belandde hij afgelopen winter op 34-jarige leeftijd op straat. “Ik was één maand dakloos”, vertelt N. “Ik zag in die periode geen enkele uitweg meer en ondernam een zelfmoordpoging. Dat bleek ironisch genoeg mijn redding te zijn. Na mijn opname in het ziekenhuis kwam ik in de winteropvang terecht. Ik had opnieuw een plek om te slapen en te bekomen. Na een kort verblijf in het crisisopvangcentrum heb ik nu een eigen plek in een appartement via de dienst ‘begeleid wonen’ van het CAW. Momenteel ben ik volop bezig met een traject om aan mezelf te werken. Als je dakloos bent, loop je helemaal verloren. Nu krijg ik meer ondersteuning dan ooit.”

De schaamte voorbij

“Het is de realiteit dat onze maatschappij dakloze mensen ervaart als overlast. Het leven op straat is hard. Sommige dakloze mensen drinken of gebruiken drugs. Het gebruik is dan een gevolg van de onmacht die bij dakloosheid hoort, of soms is de drank net de druppel die tot deze situatie geleid heeft. Uiteindelijk maakt het niet uit. Wij zijn er om hen de hand te reiken en in gesprek te gaan,” zegt straathoekwerkster Karen.

“We ontmoeten ook regelmatig dakloze mensen met een psychische kwetsbaarheid. Waar begin je dan als hulpverlener? We botsen op een tekort aan hulp op maat voor deze mensen, er is weinig begrip voor hen. Wij zitten naast de mensen en zien ook de blikken, horen de opmerkingen. Voor velen moet ‘het probleem’ liefst zo snel mogelijk verdwijnen. Als we elkaar met menselijkheid kunnen benaderen, kan er wederzijds begrip en respect ontstaan. Wij ervaren dat werelden elkaar uiteindelijk begrijpen en dat praten werkt.”

Wees gewoon goed voor je medemens

“Er zijn ook heel wat bewoners en handelaars die dak- of thuisloze mensen een warm hart toedragen. Dat gaat soms om schijnbaar kleine gebaren die een verschil kunnen maken.” Dat vertellen Margot en Astrid, ook straathoekwerkers bij CAW Oost-Brabant. Het gevoel krijgen dat je er toe doet, dat je ook nog een plek hebt in de samenleving, is van onschatbare waarde.

Werner is al 10 jaar dakloos en kent de Leuvense plekjes waar hij rustig kan vertoeven. “Ik heb in mijn jobs vroeger veel mensenkennis opgedaan. Dat kan ik nu inzetten bij mijn leven op straat. Als je goed doet, krijg je dat op een andere manier terug.” vertelt Werner. “Ik schilder graag en één van de plaatsen waar ik dat rustig kan doen, is bijvoorbeeld het buurtcentrum Sint-Maartensdal. Ik maakte zelfs al een portret van de burgemeester.”

De Bib in Leuven is ook zo’n plek waar iedereen welkom is. “Iedereen mag hier gewoon zijn. Het is hier warm en zeker in de winter merken we dat dakloze mensen bij ons graag even op adem komen. Ja, heel af en toe geeft dat wel eens overlast, maar we hebben afspraken over wat kan en wat niet en kunnen hierover ook met hen in gesprek gaan. Op regelmatige basis overleggen we met politiediensten, de straathoekwerker van het CAW en andere hulpverleners, zodat er op een duidelijke, maar zeker ook meer mensgerichte manier met thuisloze mensen kan worden omgegaan.” licht Elise van de Bib toe.

In een Leuvense apotheek kunnen dakloze mensen die kampen met een verslaving hun medicatie halen. “Ik ga in contact met hen, soms met nodige voorzichtigheid, maar ik wil vooral helpen. Er ontstaat een band met de mensen die hier komen.”

Dakloosheid kent vele gezichten en gedaantes. Achter elk verhaal zit een mens. Durven we hier ook naar kijken?

Dak- en thuisloosheid vermijden en oplossen

Het structureel terugdringen van dak- en thuisloosheid vraagt om een fundamentele omslag. Het betekent een beleid dat maximaal inzet op het voorkomen dat mensen dakloos raken en dat focust op wonen. Daarom pleiten we voor preventie van uithuiszetting, woonbegeleiding kort op de bal en duurzame woongerichte oplossingen. Je leest er meer over in ons memorandum.