Wekelijks meer dan 30 meldingen van ouderenmis(be)handeling

In 2023 registreerden VLOCO, de CAW’s en hulplijn 1712, Tele-Onthaal en de mutualiteiten in Vlaanderen samen 1.584 gevallen van geweld tegen ouderen door een vertrouwenspersoon, wat neerkomt op gemiddeld 30 meldingen per week. Dit cijfer is slechts het topje van de ijsberg, aangezien er in Vlaanderen geen gecentraliseerde registratie bestaat en er een groot taboe heerst over dit thema. Zowel de getroffen ouderen als hun steunfiguren en zelfs professionele hulpverleners vinden het moeilijk om over ouderenmis(be)handeling te praten of het tijdig te herkennen.

Geweld vanuit de directe omgeving

Uit de oproepen naar VLOCO blijkt dat in 2023 psychische mis(be)handeling het vaakst voorkwam, gevolgd door fysieke mis(be)handeling en verwaarlozing.

In 79% van de aangemelde situaties werd het geweld gepleegd door mensen uit de directe omgeving, zoals partners of (schoon)kinderen, vaak degenen die zorg verlenen. Deze meldingen wijzen erop dat het meestal gaat om overbelaste zorgverleners die de zorg niet meer aankunnen, maar ook om mensen met eigen problemen zoals een scheiding, financiële zorgen of werkloosheid. In dergelijke gevallen van ontspoorde zorg is er zelden sprake van kwaad opzet. Integendeel, de pleger heeft vaak zelf hulp nodig, maar durft er niet om te vragen uit schaamte en angst voor de mogelijke gevolgen. “Daarom hebben we het over ouderenmis(be)handeling,” geeft Lily De Clercq, stafmedewerker VLOCO aan, “Waarbij de ‘(be)’ benadrukt dat in de meeste gevallen geen sprake is van kwaad opzet. Mishandeling of misbruik met opzet komt slechts bij een minderheid voor.”

De Praatpicknick, een nieuwe preventieve tool om ouderenmis(be)handeling te herkennen en bespreekbaar te maken

15 juni is het de Internationale Dag tegen Ouderenmis(be)handeling, een initiatief van de Verenigde Naties. En het blijft belangrijk om via deze internationale themadag de problematiek onder de aandacht te brengen. Voor burgers blijft het thema vaak onbekend. Het is moeilijk voor hen om zich voor te stellen dat ze ooit in een kwetsbare positie kunnen belanden. Het Expertisecentrum Resilient People van de Hogeschool UCLL heeft daarom samen met ouderen en professionals de toolbox ‘De Praatpicknick’ ontwikkeld. Deze methodiek is bedoeld om samen met actieve, thuiswonende ouderen van 60-plussers te praten over wat ouderenmis(be)handeling is, nog vóór bij henzelf de risico’s misschien toenemen en dus nog vóór ze er zelf mee geconfronteerd worden.

“De methodiek maakt het thema ouderenmis(be)handeling op een laagdrempelige manier bespreekbaar met ouderen in een reeks van drie afzonderlijke praatpicknicks. Elke praatpicknick draait rond een specifiek thema: ‘financiën’, ‘grenzen bewaken’ of ‘stereotypering ouderen”, aldus Inne Snijers die de Praatpicknick mee ontwikkelde binnen UCLL-expertisecentrum Resilient People. “Door deze thema’s met ouderen zelf te bespreken, zetten we in op de preventie van ouderenmis(be)handeling: ouderen zullen ouderenmis(be)handeling zelf sneller (h)erkennen en wie weet ook sneller met iemand over spreken.”

Praten helpt het taboe te doorbreken

En laat dat nu juist zo moeilijk zijn. Ouderen die zelf te maken krijgen met ouderenmis(be)handeling ervaren vaak heel wat drempels om de situatie bespreekbaar te maken en te melden. Bijna de helft van hen praat er nooit over met vrienden of familie, en meldt het niet bij een officiële instantie. Vaak denken ze dat erover praten niet helpt, schamen ze zich of zijn ze loyaal aan ‘de pleger’, die meestal een vertrouwenspersoon is, zoals de partner de (klein)kinderen, buren, een professional …
“Er is meer aandacht nodig voor geweld en mis(be)handeling van ouderen, ook bij professionals,” benadrukt VLOCO. “Het thema zou systematisch aan bod moeten komen tijdens opleidingen zoals sociaal werk, verpleegkunde, verzorgenden, geneeskunde …” Om deze reden werkte VLOCO in 2023 mee aan verschillende initiatieven om vormingen op te zetten voor professionele hulpverleners, zodat zij ouderenmis(be)handeling makkelijker kunnen herkennen en op de juiste manier kunnen melden.

Naast vormingen biedt VLOCO ook gratis consultaties en concrete tips voor professionele hulp- en zorgverleners om dergelijke situaties aan te pakken.

“Alleen door erover te praten, kan het taboe worden doorbroken. Zowel door de ouderen zelf, maar ook door hun omgeving én door professionals,” zegt VLOCO. “Ga het gesprek aan met de betrokkenen over wat je gezien en gehoord hebt, waar je je zorgen over maakt … Dit kan al veel betekenen en het is een belangrijke eerste stap in de aanpak van ouderenmis(be)handeling. Maak jij je zorgen? Bespreek dat dan!”